Sông Tô Lịch ô nhiễm trầm trọng. Ảnh D.T
Sông Tô Lịch – dòng sông gắn liền với lịch sử và văn hóa Thủ đô Hà Nội từ lâu đã là một biểu tượng của thiên nhiên và quá khứ huy hoàng. Tuy nhiên, theo thời gian, dòng sông này phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng, khiến vẻ đẹp hoang sơ dần mai một, thay vào đó là xa lạ, mùi hôi bốc lên nồng nặc.
Dòng chảy lịch sử bị nhấn chìm trong sự ô nhiễm trầm trọng
Sông Tô Lịch với chiều dài gần 15 km, là một trong những dòng sông quan trọng chảy qua nhiều quận nội thành Hà Nội, bắt đầu từ khu vực Hoàng Quốc Việt, qua Cầu Giấy và xuôi về phía nam thành phố. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, dòng sông này đã rơi vào tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng do lượng lớn nước thải sinh hoạt, công nghiệp và nông nghiệp xả trực tiếp mà không qua xử lý.
Theo sử sách ghi chép, khi Vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La. Ngài không di chuyển theo sông Hồng mà chọn hành trình theo sông Đáy, ngược lên phía bắc. Đến khu vực Phủ Lý, đoàn thuyền rẽ vào sông Nhuệ, rồi tiếp tục ngược dòng để vào sông Tô Lịch. Khi đến ngã ba sông Tô Lịch và sông Thiên Phù, nhìn về phía tòa thành rộng lớn, Vua Lý Thái Tổ chứng kiến đám mây ngũ sắc mang hình dáng rồng bay lên. Cảm khái trước điềm lành, nhà vua đã quyết định đặt tên kinh thành là Thăng Long – mang ý nghĩa “rồng bay lên”.
Theo “Hồng Đức bản đồ”, sông Tô Lịch từng là một nhánh quan trọng của sông Hồng, đóng vai trò tuyến đường thủy huyết mạch, giúp thuyền bè từ nhiều nơi có thể cập bến Cầu Đông để vào Hoàng Thành. Ngoài ra, con sông này còn có chức năng dẫn nước từ sông Hồng vào hồ Tây. Hồ Tây khi đó là hồ điều tiết lũ của kinh thành, giúp kiểm soát dòng chảy. Mỗi khi nước sông Hồng dâng cao, nước sẽ theo sông Tô Lịch tràn vào hồ Tây, sau đó thoát một phần qua sông Nhuệ và sông Đáy. Ngược lại, khi mực nước sông giảm, nước từ hồ Tây lại chảy ra, điều hòa dòng chảy tự nhiên.
Ngày 23/7/1893, Hội đồng Nhân dân TP Hà Nội nhóm họp và quyết định phá bỏ bốn bức tường thành Hà Nội. Sau khi thành bị dỡ bỏ, các hào nước bao quanh cũng được lấp để mở đường, hình thành nên những tuyến phố ngày nay như Đường Thành, Phan Đình Phùng, Hoàng Diệu và Điện Biên Phủ.
Cùng thời gian đó, đoạn sông Tô Lịch nối sông Hồng, chảy qua khu vực phố cổ, cũng bị lấp, biến lòng sông thành lòng phố. Dấu tích của dòng sông xưa giờ chỉ còn lưu lại qua một số địa danh như phố Chợ Gạo, phố Cầu Đông, Cống Chéo, Hàng Lược.
Hiện nay, sông Tô Lịch đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Dòng sông, từng là biểu tượng của thiên nhiên tươi đẹp và có vai trò quan trọng trong hệ thống thủy lợi của thủ đô giờ đây đã bị ô nhiễm bởi lượng lớn nước thải sinh hoạt, công nghiệp và nông nghiệp chưa qua xử lý. Màu nước đen đặc quánh, bốc lên mùi hôi thối nồng nặc khiến cho môi trường xung quanh bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Không chỉ vậy, tình trạng này còn đe dọa đến sức khỏe của người dân sống ven sông, làm suy giảm chất lượng sống và gây hại cho hệ sinh thái thủy sinh trong khu vực. Sự ô nhiễm này cần phải được giải quyết khẩn cấp để trả lại vẻ đẹp và giá trị vốn có của con sông lịch sử này.
Tái sinh sông Tô Lịch: Hướng tới dòng sông xanh, sạch, thân thiện với môi trường
Trong thời gian gần đây, câu chuyện về việc hồi sinh sông Tô Lịch đã trở thành chủ đề nóng trên bàn nghị sự của chính quyền TP Hà Nội và thu hút sự quan tâm của nhiều thế hệ người dân Thủ đô. Dự án tái sinh sông Tô Lịch đã được đưa vào Nghị quyết Quy hoạch Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050, với mục tiêu khôi phục hình ảnh dòng sông xanh, sạch, gắn liền với giá trị văn hóa và lịch sử của Thủ đô.
Theo các chuyên gia, việc hồi sinh sông Tô Lịch thực chất là tái tạo lại nguồn nước tự nhiên cho dòng sông. Vào cuối những năm 1970, nếu không có sự can thiệp kịp thời của chính quyền TP, sông Tô Lịch có thể đã bị bồi lấp hoàn toàn. Khi đó, chính quyền Hà Nội đã tiến hành đào lại lòng sông từ khu vực chợ Bưởi đến hạ lưu Làng Lủ, Thanh Trì. Công tác cải tạo sông Tô Lịch kéo dài trong nhiều năm, với sự tham gia của nhiều thế hệ thanh niên Hà Nội. Mặc dù lòng sông đã được đào rộng, nhưng việc thiếu nguồn nước tự nhiên đã khiến sông Tô Lịch không thể phục hồi đúng nghĩa. Dù lòng sông có rộng lớn đến đâu, thiếu nước chảy tự nhiên, sông Tô Lịch vẫn chỉ là một dòng cống thoát nước lộ thiên, không thể tái hiện lại hình ảnh của một dòng sông trong lành như xưa.
Ngày 27/11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đẩy mạnh công tác đầu tư, cải tạo và nâng cấp sông Tô Lịch. Mục tiêu là mang lại sự chuyển biến tích cực về môi trường và cảnh quan, từ đó bảo vệ sức khỏe cho người dân Thủ đô.
Ngày 2/12/2024, bà Bùi Thị Minh Hoài, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, cùng Chủ tịch Uỷ ban nhân dân (UBND) TP Trần Sỹ Thanh và đoàn công tác đã trực tiếp kiểm tra và khảo sát tiến độ một số dự án cải tạo sông Tô Lịch.
Về việc bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch, Chủ tịch UBND TP cho biết, lãnh đạo thành phố đã quyết định triển khai dự án khẩn cấp và giao Sở Xây dựng phối hợp với các sở, ngành liên quan, các ban quản lý dự án và địa phương đẩy nhanh tiến độ thực hiện.
Chủ tịch UBND TP cũng yêu cầu hoàn thành thủ tục trong vòng 3 tháng và thời gian thi công là 6 tháng, với mục tiêu hoàn tất vào ngày 2/9/2025, bất chấp mọi khó khăn. Mục tiêu là khôi phục lại dòng sông Tô Lịch, một phần di sản lịch sử và văn hóa của Thủ đô. Người dân Hà Nội đang kỳ vọng vào một tương lai không xa, khi sông Tô Lịch sẽ trở lại trong sạch như xưa.
Sau khi Hội đồng Nhân dân TP Hà Nội thông qua Nghị quyết với mục tiêu trọng tâm là hồi sinh các dòng sông Tô Lịch, sông Nhuệ và sông Đáy, đặc biệt chú trọng bảo vệ môi trường và giải quyết dứt điểm tình trạng ô nhiễm sông Tô Lịch, việc triển khai các phương án dẫn nước vào sông Tô Lịch đã được Sở Xây dựng TP Hà Nội đưa ra. Trong đó, phương án ưu tiên là dẫn nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch nhằm khôi phục và bảo vệ dòng sông này.
Một trong những giải pháp quan trọng để khôi phục các dòng sông này là dự án nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, được kỳ vọng sẽ góp phần làm sống lại dòng sông Tô Lịch và sông Lừ. Nhà máy có công suất xử lý 100.000m³ nước thải mỗi ngày đêm, với quy mô lớn. Sau 8 năm xây dựng, nhà máy đã chính thức vận hành thử nghiệm, cùng với nhà máy xử lý nước thải Yên Sở hiện đang hoạt động, dự kiến sẽ xử lý khoảng 40% lượng nước thải đô thị đổ vào sông Tô Lịch, mang lại hy vọng lớn cho việc cải thiện chất lượng nước sông và bảo vệ môi trường thủ đô.
