Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 Âm lịch) là một ngày lễ truyền thống của người Việt Nam, gắn liền với các phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian. Dưới đây là nguồn gốc, ý nghĩa, cách cúng mùng 5 tháng 5,… của Tết Đoan Ngọ.

Tìm hiểu về nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ là ngày lễ quan trọng có ảnh hưởng rộng rãi tại nhiều quốc gia Đông Á, đặc biệt là những nước chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa. Ở Việt Nam, ngày Tết này mang một ý nghĩa đặc biệt, gắn liền với những phong tục, tập quán mang đậm bản sắc dân tộc.

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào mùng 5 tháng 5 Âm lịch, còn được gọi là Tết Đoan Dương. Trong đó, “Đoan” có nghĩa là mở đầu, còn “Ngọ” chỉ khoảng thời gian giữa trưa. Tên gọi Đoan Dương thể hiện thời điểm bắt đầu khi khí dương đang thịnh nhất trong năm.

Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ đã được Việt Nam và nhiều quốc gia khác như Hàn Quốc, Triều Tiên tiếp nhận, phát triển theo những hình thức riêng biệt, phù hợp với văn hóa bản địa. 

Ở Việt Nam, ngày này còn được gọi là “Ngày giết sâu bọ”, thể hiện quan niệm xua đuổi sâu bọ, bảo vệ mùa màng – một tín ngưỡng gắn liền với nền văn minh lúa nước. Chính vì thế, Tết Đoan Ngọ không chỉ mang giá trị văn hóa mà còn phản ánh sự hòa hợp giữa con người với tự nhiên, đánh dấu thời điểm quan trọng trong nông nghiệp của người dân Á Đông.

Ý nghĩa quan trọng của Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ không chỉ là một dịp lễ quan trọng mà còn mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp, thể hiện những truyền thống văn hóa đặc sắc của người Việt. Đầu tiên, Tết Đoan Ngọ là dịp để cầu mong một mùa màng bội thu. 

Người dân tổ chức lễ cúng với hy vọng một năm mưa thuận gió hòa, giúp mùa màng tươi tốt và bội thu. Ngoài ra, ngày này còn gắn liền với quan niệm diệt trừ sâu bọ. Người dân tin rằng việc ăn hoa quả và rượu nếp vào ngày mùng 5 tháng 5 giúp xua đuổi những loài sâu bọ, bảo vệ mùa màng khỏi sự phá hoại.

Bên cạnh những mong muốn về mùa màng và sự phát triển nông nghiệp, Tết Đoan Ngọ còn là dịp để các thành viên trong gia đình gắn kết với nhau. Vào ngày này, mọi người thường tụ tập, ăn uống, trò chuyện và thưởng thức những món ăn truyền thống. Qua đó thể hiện sự quan tâm, yêu thương và tăng cường sự gắn bó trong gia đình. Đồng thời, Tết Đoan Ngọ cũng là dịp để người dân nhớ về và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ của Việt Nam

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ ở miền Bắc

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ ở miền Bắc thường bao gồm những món cơ bản như nước, rượu, bánh tro, bánh ú, hương, vàng mã, hoa, xôi, chè, cơm rượu nếp và các loại hoa quả như đào, mận, vải, hồng xiêm. Trong đó, cơm rượu nếp là món ăn đặc trưng không thể thiếu, mang hương vị nồng nàn của nếp cái hoa vàng, kết hợp với men rượu truyền thống.

Bánh tro cũng là một món ăn không thể thiếu trong mâm cúng. Bánh được làm từ gạo nếp ngâm cùng nước tro của các loại lá cây khô, gói trong lá chuối rồi đem luộc. Bánh tro có màu vàng trong, dẻo thơm, mang hương vị đặc trưng của tro và lá cây.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ ở miền Trung

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ của người miền Trung thường bao gồm các món ăn như trái cây, nước, rượu, bánh tro, bánh ú, hương, hoa, vàng mã và chè kê. Đặc biệt, chè kê ăn kèm bánh tráng vừng là món ăn quen thuộc, xuất hiện phổ biến trong mâm cúng của người dân Quảng Nam và Huế. 

Thêm một điểm đặc biệt, mâm cúng mùng 5 tháng 5 của người miền Trung còn không thể thiếu thịt vịt. Nhiều người tin rằng, vào tháng 5 Âm lịch, thời tiết oi ả, nóng bức, ăn thịt vịt có tính hàn sẽ giúp cơ thể giải nhiệt mang lại cảm giác mát mẻ.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ ở miền Nam

Mâm cúng mùng 5 tháng 5 ở miền Nam cơ bản bao gồm các món như trái cây, hương, hoa, vàng mã, rượu, bánh ú bá trạng và cơm rượu. Ngoài ra, một số món đặc trưng khác như bánh bá trạng, chè trôi nước, xôi gấc và xôi vò cũng thường xuất hiện trong mâm cúng. Đặc biệt, chè trôi nước là món ăn không thể thiếu trong dịp lễ này.

Chè trôi nước ở miền Nam thường được làm từ bột nếp, nhân đậu xanh và được ăn kèm với nước đường hoặc nước cốt dừa đun với đường, tạo nên hương vị đặc sắc và là món cúng truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ.

Cách cúng mùng 5 tháng 5 chuẩn phong tục Việt Nam

Dưới đây là cách cúng mùng 5 tháng 5 của người Việt.

Thời gian cúng

Cách cúng mùng 5 tháng 5 Âm lịch, thường là vào sáng sớm hoặc trước buổi trưa. Đây là thời điểm các gia đình thực hiện lễ cúng để cầu sức khỏe, mùa màng bội thu và xua đuổi bệnh tật.

Vị trí đặt ban thờ

Ban thờ có thể đặt tại phòng thờ gia tiên hoặc nơi trang trọng trong nhà, nơi sạch sẽ và thoáng mát. Nếu gia đình có điều kiện, có thể dựng bàn thờ ngoài sân hoặc gần cây cối thể hiện sự kết nối với thiên nhiên. Tuy nhiên, cần chú ý tránh để bàn thờ ở nơi quá tối, ẩm thấp.

Các bước thực hiện nghi lễ cúng Tết Đoan Ngọ

Bước 1: Chuẩn bị mâm cúng

Mâm cúng thường gồm các món cơ bản như trái cây (nhất là các loại quả tươi, mang ý nghĩa mùa màng bội thu như chuối, cam, quýt, dưa hấu). Các loại bánh như: Bánh tro, bánh ú, chè trôi nước, rượu, nước, hương, hoa tươi, vàng mã.

Một số gia đình còn chuẩn bị thêm thịt vịt, bánh bá trạng, xôi gấc, xôi vò, chè kê (tùy theo vùng miền).

Bước 2: Bày trí mâm cúng

Mâm cúng được bày ở giữa bàn thờ, các món cúng được sắp xếp gọn gàng và đẹp mắt. Các món ăn, hoa quả được đặt đều và chỉnh chu. Đảm bảo mâm cúng sạch sẽ, không có vật gì bẩn bởi trong phong tục Việt Nam sự trang nghiêm là điều rất quan trọng.

Bước 3: Thắp hương và khấn vái

Trước khi thực hiện nghi lễ, gia chủ thắp hương lên bàn thờ. Đối với những gia đình có bàn thờ gia tiên, việc thắp hương thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên. Sau khi thắp hương, gia chủ tiến hành lễ khấn vái, thường có nội dung như sau: Cầu xin sức khỏe, bình an, mùa màng bội thu, gia đình hạnh phúc và xua đuổi tà ma, bệnh tật.

Bước 4: Dâng lễ và cúng xong

Sau khi khấn vái và thực hiện các nghi lễ, gia chủ dâng lễ vật lên tổ tiên và sau đó mời các thành viên trong gia đình cùng nhau thụ hưởng những món ăn trong mâm cúng. Các món cúng sau khi đã thụ lộc thường được chia sẻ cho mọi người trong gia đình và có thể mời bà con, bạn bè đến chung vui, tạo sự đoàn kết, gắn bó.

Bài văn khấn Tết Đoan Ngọ chuẩn theo phong tục Việt Nam

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con lạy chín phương trời, mười phương Phật, chư Phật mười phương. Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần. Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân. 

Con kính lạy tổ tiên, hiển khảo, hiển tỷ, chư vị hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng tổ khảo, tổ tỷ).

Tín chủ chúng con là… ngụ tại…

Hôm nay là ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch, nhằm ngày Tết Đoan Ngọ, chúng con sửa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, hoa, trà, quả dâng lên trước án.

Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, chư vị đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần, cúi xin các ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.

Chúng con kính mời các cụ tổ khảo, tổ tỷ, chư vị hương linh, gia tiên nội ngoại họ,… cúi xin các vị thương xót con cháu, chứng giám tâm thành, thụ hưởng lễ vật.

Tín chủ con lại kính mời các vị tiền chủ, hậu chủ tại nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an, bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng bình an thịnh vượng.

Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần).

Những điều kiêng kỵ trong Tết Đoan Ngọ

Không soi gương sau nửa đêm

Theo quan niệm dân gian, vào lúc 24h ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch, âm khí rất mạnh. Nếu soi gương hay chụp ảnh vào thời điểm này, dễ thu hút âm khí, ảnh hưởng đến sức khỏe và có thể gây ra những hiện tượng khó giải thích.

Kiêng để dép lộn xộn

Trong tiếng Hán, “giày dép” đồng âm với từ “tà” vì vậy nếu để dép lộn xộn sẽ dễ chiêu dụ tà khí. Vì thế, sau khi ra ngoài về, người dân nên để giày dép gọn gàng vừa đảm bảo vệ sinh và tránh gây ảnh hưởng đến phong thủy.

Không đặt chân xuống đất ngay khi vừa thức dậy

Người xưa quan niệm vào sáng ngày mùng 5 tháng 5, sau khi thức dậy người lớn cần phải súc miệng ba lần để “diệt sâu bọ” trước khi bước xuống đất hoặc bàn ăn. Đây là một phong tục nhằm bảo vệ sức khỏe và tránh những điều không may mắn.

Tránh dừng chân ở những nơi âm u

Vào ngày Tết Đoan Ngọ, mọi người nên tránh dừng lại ở những nơi có nhiều tà khí như bệnh viện, nghĩa trang hay nhà tang lễ vì những nơi này được cho là có năng lượng âm tiêu cực, ảnh hưởng đến sức khỏe.

Không mua vật phẩm có hình thù kỳ quái

Trong dịp này, nhiều người kiêng không mua những vật phẩm có hình thù kỳ quái hoặc không rõ nguồn gốc. Điều này giúp tránh mang tà khí về nhà, bảo vệ sự an lành cho gia đình.