Nghiên cứu chuẩn bị kéo dài gần hai thập kỷ

Trình bày trước Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam đã được nghiên cứu và chuẩn bị đầu tư trong khoảng 18 năm qua. Quá trình này dựa trên kinh nghiệm thực tiễn từ các quốc gia có hệ thống đường sắt tốc độ cao hiện đại như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, kết hợp với điều kiện thực tế và tiềm lực phát triển của Việt Nam.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đánh giá, thời điểm này là phù hợp để triển khai dự án. Tuy nhiên, các phân tích trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi hiện mới mang tính sơ bộ. Do đó, Chính phủ được yêu cầu tiếp tục rà soát, tính toán kỹ lưỡng trong giai đoạn nghiên cứu khả thi để bảo đảm tính khả thi, hiệu quả và hạn chế rủi ro khi thực hiện dự án.

Hiệu quả kinh tế – xã hội được đặt lên hàng đầu

Về hiệu quả kinh tế – xã hội và tài chính, UBTVQH nhận định, dự án sẽ mang lại lợi ích to lớn không chỉ trong việc cải thiện hạ tầng giao thông mà còn góp phần tăng cường kết nối, thúc đẩy phát triển các vùng kinh tế trọng điểm, giảm áp lực giao thông đường bộ và hàng không.

Mặc dù doanh thu từ vận tải sẽ chủ yếu bù đắp chi phí vận hành, bảo trì phương tiện và kết cấu hạ tầng trong giai đoạn đầu khai thác, nhưng dự án được kỳ vọng tạo động lực tăng trưởng lâu dài. Tương tự như mô hình tại các quốc gia phát triển, hiệu quả tài chính trực tiếp có thể không cao, nhưng lợi ích gián tiếp đối với nền kinh tế – xã hội sẽ rất lớn.

Dự kiến, trong 4 năm đầu vận hành, doanh thu của dự án chỉ đủ để bù đắp chi phí vận hành và bảo trì. Nhà nước sẽ cần hỗ trợ một phần vốn từ nguồn sự nghiệp kinh tế để bảo đảm duy trì và phát triển hệ thống đường sắt này.

Nguồn vốn đầu tư qua ba kỳ trung hạn

Một trong những vấn đề được đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm là nguồn vốn và khả năng cân đối ngân sách cho dự án. Theo báo cáo, tổng mức đầu tư dự án kéo dài qua ba kỳ trung hạn:

• Giai đoạn 2021-2025: Cần 538 tỷ đồng, chủ yếu phục vụ công tác chuẩn bị đầu tư. Số vốn này đã được cân đối trong kế hoạch đầu tư công trung hạn của Bộ Giao thông Vận tải.
• Giai đoạn 2026-2030: Nhu cầu vốn ước tính 841.707 tỷ đồng.
• Giai đoạn 2031-2035: Nhu cầu vốn khoảng 871.302 tỷ đồng.

Do dự án trải dài qua ba kỳ trung hạn, UBTVQH đề xuất áp dụng cơ chế bố trí vốn theo tiến độ thực hiện. Điều này nhằm bảo đảm tính linh hoạt và khả năng cân đối nguồn vốn trong từng giai đoạn, đồng thời phù hợp với quy định của Luật Đầu tư công năm 2019.

Các cơ chế đặc thù để bảo đảm tính khả thi

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam là công trình quy mô lớn, yêu cầu kỹ thuật và công nghệ phức tạp, lần đầu tiên được triển khai tại Việt Nam. Do đó, UBTVQH đề xuất áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả.

Cụ thể, Chính phủ được giao nhiệm vụ xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết về việc thực hiện các cơ chế, chính sách này. Trong quá trình triển khai, nếu cần bổ sung, điều chỉnh chính sách để phù hợp với thực tế, Chính phủ sẽ trình Quốc hội hoặc UBTVQH xem xét, quyết định.

Ý kiến của các đại biểu Quốc hội

Đa số đại biểu Quốc hội tán thành với sự cần thiết đầu tư dự án, nhấn mạnh vai trò quan trọng của đường sắt tốc độ cao trong việc hiện thực hóa các chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, một số đại biểu cũng bày tỏ lo ngại về các rủi ro trong quá trình thực hiện, đặc biệt là vấn đề cân đối vốn, kiểm soát chi phí và đảm bảo tiến độ dự án.

Có ý kiến đề nghị bổ sung các đánh giá chi tiết hơn về tác động của dự án đối với bội chi ngân sách, nợ công và khả năng trả nợ trong trung và dài hạn. Một số ý kiến khác cho rằng, cần bảo đảm nguồn vốn phân bổ cho từng giai đoạn được tính toán rõ ràng, tránh tình trạng chuyển vốn từ kỳ trung hạn trước sang kỳ trung hạn sau, làm ảnh hưởng đến tiến độ chung.

Định hướng chiến lược lâu dài

Việc thông qua chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam đánh dấu bước tiến quan trọng trong định hướng phát triển hạ tầng giao thông của Việt Nam. Dự án không chỉ giải quyết bài toán về giao thông vận tải mà còn mở ra cơ hội tăng trưởng bền vững, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia trong khu vực đã triển khai thành công hệ thống đường sắt tốc độ cao, việc Việt Nam quyết định đầu tư vào lĩnh vực này thể hiện quyết tâm đổi mới, hội nhập và phát triển. Với sự giám sát chặt chẽ từ Quốc hội và các cơ quan chức năng, dự án được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích to lớn, đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước trong những thập kỷ tới.