Đấu tranh chống tội phạm ma túy xuyên quốc gia

Theo Tổng cục Hải quan, tình trạng mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy đang gia tăng trên phạm vi cả nước, xuất hiện trên các tuyến đường bộ, đường biển, đường hàng không và qua dịch vụ chuyển phát nhanh. Đáng chú ý, gần đây đã xuất hiện nhiều loại ma túy mới chưa có trong danh mục quản lý với các đối tượng chủ mưu, cầm đầu chủ yếu hoạt động từ nước ngoài.

Theo đánh giá của lực lượng chức năng, tội phạm ma túy trên tuyến đường bộ chủ yếu tập trung ở các khu vực biên giới Việt Nam – Lào, Việt Nam – Campuchia, Việt Nam – Trung Quốc. Các đối tượng thường lợi dụng đường biên giới dài, địa hình rừng núi phức tạp với nhiều đường mòn, lối mở và kẽ hở trong cơ chế, chính sách xuất – nhập khẩu, xuất – nhập cảnh để trà trộn, cất giấu và vận chuyển trái phép ma túy.

Trên tuyến hàng không và qua dịch vụ chuyển phát nhanh, ma túy chủ yếu được vận chuyển qua các cảng hàng không quốc tế như Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng. Các loại ma túy tổng hợp, thuốc tân dược chứa chất gây nghiện, cần sa thường được giấu trong các bưu kiện gửi từ các quốc gia ở châu Âu (Đức, Ba Lan, Hà Lan, Séc, Pháp, Bỉ), châu Á (Hồng Kông, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc), châu Phi (Ethiopia, Ghana, Senegal) cũng như các quốc gia ở châu Mỹ và châu Úc. Ma túy được vận chuyển vào Việt Nam sau đó tiêu thụ trong nước hoặc trung chuyển đi các nước thứ ba như Australia, Singapore, Đài Loan (Trung Quốc), Philippines và các quốc gia khác.

Tuyến đường biển hiện đang được đánh giá là một trọng điểm, tiềm ẩn nguy cơ cao đối với việc buôn lậu ma túy và các loại tiền chất gây nghiện, chất hướng thần không có giấy phép từ cơ quan chức năng, thường được trà trộn dưới danh nghĩa hàng hóa kinh doanh hợp pháp. Đặc biệt, tại tuyến biển miền Trung, tình trạng ma túy được gắn thiết bị định vị và trôi dạt trên biển đang có dấu hiệu gia tăng.

Bên cạnh đó, các băng nhóm và đường dây tội phạm ma túy xuyên quốc gia đã lợi dụng chính sách ưu đãi, thu hút đầu tư và thương mại để thành lập doanh nghiệp tại Việt Nam. Từ đó vận chuyển phương tiện, thiết bị, nguyên liệu và thuê kho bãi phục vụ cho hoạt động sản xuất, vận chuyển ma túy trái phép từ nước ngoài vào Việt Nam rồi tiếp tục đưa đi tiêu thụ tại các quốc gia khác.

Ngoài ra, các đối tượng tội phạm cũng triệt để lợi dụng không gian mạng và các sàn thương mại điện tử để tổ chức hoạt động buôn bán ma túy. Họ còn tận dụng sự thông thoáng trong cơ chế, chính sách về thương mại và xuất nhập khẩu cùng với quy trình thủ tục hải quan để trà trộn và vận chuyển trái phép chất ma túy qua biên giới, đặc biệt trong bối cảnh một số quốc gia thay đổi chính sách kiểm soát ma túy theo hướng hợp pháp hóa một số chất ma túy.

Từ kết quả một số vụ án, chuyên án về ma túy do lực lượng hải quan chủ trì, phối hợp cùng các lực lượng chuyên trách phòng, chống ma túy cho thấy, tội phạm ma túy thường liên quan đến nhiều tuyến đường và có sự kết nối chặt chẽ giữa các đối tượng trong và ngoài nước. Những đối tượng tham gia vào hoạt động mua bán, vận chuyển trái phép ma túy có thể bao gồm cả các đối tượng chuyên nghiệp, không chuyên nghiệp và cả những người vô tình bị lợi dụng để thực hiện hành vi phạm tội. Các cá nhân, đối tượng này được huy động tham gia vào các công đoạn, mắt xích khác nhau trong đường dây và thường không biết nhau. Đặc biệt, các đối tượng chủ mưu, cầm đầu chủ yếu ở nước ngoài, điều hành các đường dây xuyên quốc gia thông qua việc ứng dụng công nghệ hiện đại, các tiện ích về thông tin liên lạc và dịch vụ giao dịch.

Phó Cục trưởng Cục Điều tra chống buôn lậu (Tổng cục Hải quan) Phan Quốc Đông cho biết, trong một số vụ án hình sự mà ngành hải quan khởi tố và chuyển cho cơ quan cảnh sát điều tra, các vụ án vẫn chưa hoàn tất quá trình tiếp nhận vật chứng. Điều này dẫn đến việc cơ quan hải quan phải tiếp tục lưu giữ, bảo quản vật chứng, gây phát sinh chi phí thuê kho, bãi để bảo quản trong khi ngành hải quan hiện chưa có kho lưu giữ vật chứng của các vụ án hình sự.

Trong quá trình xử lý các vụ việc liên quan đến tội phạm, theo quy định về giải quyết tin báo, tố giác tội phạm, cơ quan hải quan khi phát hiện rõ dấu hiệu tội phạm và có đủ căn cứ để khởi tố vụ án hình sự có quyền trực tiếp khởi tố mà không cần thực hiện thủ tục giải quyết tin báo, tố giác tội phạm. Tuy nhiên, theo Kết luận số 46/KL-VKSTC ngày 17/8/2020 của Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, đối với các vụ việc được phát hiện qua công tác nghiệp vụ, khi xác minh có dấu hiệu tội phạm, cần chuyển sang thụ lý tin báo, tố giác tội phạm để giải quyết theo quy định. Điều này đã gây áp lực lớn về việc thực hiện các quy định thời hạn giải quyết vụ việc theo trình tự nguồn tin tội phạm.

Ngoài ra, công tác hợp tác quốc tế trong phòng chống ma túy cũng gặp không ít khó khăn, đặc biệt là do sự khác biệt trong quy định pháp luật giữa các quốc gia. Các nước châu Âu không tương trợ tư pháp đối với tội phạm có án tử hình như ma túy, điều này gây cản trở trong việc phối hợp xác minh, điều tra chung và truy bắt các đối tượng chủ mưu ở nước ngoài. Thêm vào đó, các kẽ hở trong chính sách như chính sách thương mại, đơn giản hóa thủ tục hải quan, chính sách miễn thị thực đối với cư dân thuộc khối ASEAN cùng sự xuất hiện của các loại ma túy mới đã và đang tạo ra những thách thức không nhỏ đối với công tác đấu tranh phòng chống tội phạm ma túy.