Nỗ lực số hóa phim tư liệu tại Việt Nam

Viện Phim Việt Nam và nhiều đơn vị như Bảo tàng Hồ Chí Minh, Điện ảnh Quân đội nhân dân đang là những trung tâm lưu trữ hàng đầu của quốc gia. Tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, bà Nguyễn Hương Giang cho biết nơi này hiện lưu giữ hơn 30.000 tư liệu phim ảnh gốc về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là tài sản quốc gia quý giá, song công tác bảo quản không hề đơn giản. Bảo tàng đang tiến hành số hóa phim âm bản, giúp lưu trữ dữ liệu trong bộ nhớ số với kích thước nhỏ gọn, dễ khai thác mà không ảnh hưởng đến phim gốc.

Việc lưu trữ trong điều kiện kho lạnh giúp duy trì tuổi thọ của phim nhựa lên đến hàng trăm năm. Tuy nhiên, điều kiện bảo quản phim hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa đạt tiêu chuẩn về nhiệt độ, độ ẩm. Nhiều tư liệu phim của Điện ảnh Quân đội nhân dân đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Đơn vị này đang có kế hoạch từng bước số hóa toàn bộ phim hiện có, song song với phương pháp truyền thống là tái bản các bản phim xuống cấp.

Năm 1997, Điện ảnh Quân đội nhân dân mới chính thức đưa phim điện ảnh vào hệ thống kho lạnh để bảo quản, nhưng điều kiện vẫn chưa hoàn thiện, gây ảnh hưởng đến chất lượng phim lưu trữ. Trong bối cảnh này, việc hợp tác quốc tế, học hỏi từ các mô hình tiên tiến trong khu vực như Hiệp hội các Viện Lưu trữ nghe nhìn Đông Nam Á – Thái Bình Dương là vô cùng quan trọng. Những chương trình hợp tác quốc tế về lưu trữ và bảo quản sẽ giúp Việt Nam có cơ hội tiếp cận kỹ thuật mới, nâng cao năng lực bảo quản và bảo tồn di sản văn hóa nghe nhìn.

Vấn đề bảo vệ bản quyền trong quá trình số hóa

Song song với công tác số hóa, vấn đề bảo vệ bản quyền phim khi phổ biến trên mạng xã hội cũng là mối quan ngại lớn. Bộ Thông tin và Truyền thông gần đây đã cảnh báo tình trạng vi phạm bản quyền trên các nền tảng kỹ thuật số ngày càng gia tăng. Các phim tài liệu, phim tư liệu quý hiếm nếu không được bảo vệ bản quyền sẽ dễ dàng bị sao chép, phát tán trái phép, gây thất thoát kinh tế cho nhà sản xuất và tác động tiêu cực đến quyền lợi của các tổ chức lưu trữ.

Tình trạng xâm phạm bản quyền phim ảnh đã trở thành vấn đề nhức nhối, nhất là trong bối cảnh internet và các nền tảng kỹ thuật số phát triển mạnh mẽ. Năm 2020, nhiều trang web xem phim lậu đã bị chặn, nhưng các trang mới nhanh chóng xuất hiện và tiếp tục hoạt động. Không ít phim Việt Nam được phát sóng trên các nền tảng chiếu phim có thu phí của nước ngoài nhưng chưa tuân thủ pháp luật về bản quyền tại Việt Nam. Thực trạng này cho thấy lỗ hổng trong hệ thống pháp luật bản quyền và nhận thức về bản quyền còn hạn chế, khiến phim ảnh bị xâm hại một cách dễ dàng.

Để đối phó với tình trạng vi phạm bản quyền, các cơ quan quản lý cần sớm ban hành các chế tài cụ thể và rõ ràng hơn, đưa hoạt động sản xuất, phổ biến phim vào khuôn khổ pháp luật. Đồng thời, các cơ quan chuyên môn, các đơn vị sản xuất và phát hành phim cần có sự phối hợp chặt chẽ nhằm bảo vệ bản quyền phim, xây dựng môi trường kinh doanh công bằng, lành mạnh.

Tăng cường hợp tác và đầu tư công nghệ

Nhằm bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa nghe nhìn, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã và đang hợp tác với các nước thành viên Hiệp hội các Viện Lưu trữ nghe nhìn Đông Nam Á – Thái Bình Dương, chia sẻ kinh nghiệm và tìm kiếm các giải pháp lưu trữ, bảo quản hiện đại. Bộ cũng chú trọng đầu tư vào các công nghệ số và nâng cao chất lượng nhân lực để phục vụ công tác phục hồi, số hóa di sản nghe nhìn.

Việc xây dựng nền tảng số với các hệ thống phim điện ảnh, phim tài liệu được bảo quản và lưu trữ trong điều kiện tốt nhất sẽ là tài sản vô giá cho thế hệ sau. Song song đó, cần xây dựng một khung pháp lý chặt chẽ, các chế tài mạnh mẽ để bảo vệ quyền tác giả, tránh tình trạng vi phạm bản quyền và đảm bảo môi trường số lành mạnh, công bằng cho các sản phẩm di sản văn hóa nghe nhìn.

Những thước phim tư liệu của Việt Nam phản ánh lịch sử và văn hóa qua nhiều thời kỳ là kho báu vô giá cần được bảo tồn, số hóa để gìn giữ cho các thế hệ mai sau. Hy vọng rằng, với những bước tiến trong công nghệ và sự chung tay của cộng đồng, Việt Nam sẽ nhanh chóng hoàn thành công cuộc số hóa và phục hồi các kho phim, tạo nền tảng số bền vững để tiếp tục phát triển ngành điện ảnh và quảng bá di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc.